10 μύθοι και αλήθειες για την απειλή της ραδιενέργειας

Αν και η Ελλάδα απέχει χιλιάδες χιλιόμετρα από τους πυρηνικούς αντιδραστήρες της Φουκουσίμα στην Ιαπωνία, η παγκόσμια ανησυχία που έχει προκαλέσει το πυρηνικό θρίλερ της Ιαπωνίας δεν θα μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστη την κοινή γνώμη στη χώρα μας. Με την εμπειρία δεκαετιών που αποκόμισε από τη συμμετοχή του στις επιτροπές για τις επιπτώσεις του Τσερνομπίλ, ο καθηγητής του τμήματος Θετικών Επιστημών στο ΤΕΙ
 Θεσσαλονίκης, Φωκίων Βοσνιάκος, ξεκαθαρίζει τι πρέπει να φοβόμαστε από τη διαρροή ραδιενέργειας στην Απω Ανατολή, αλλά και ποιες πληροφορίες πρέπει να αντιμετωπίζουμε ως... ράδιο αρβύλα.

1. Μπορεί η ραδιενέργεια από την Ιαπωνία να φτάσει και στην Ελλάδα;
Κάτι τέτοιο φαίνεται παρατραβηγμένο, λόγω της απόστασης που χωρίζει τις δύο χώρες. Η αλήθεια, όμως, είναι ότι στα πυρηνικά ατυχήματα τίποτα δεν μπορεί να αποκλείεται και όλα εξαρτώνται από την έκταση του ατυχήματος. Σε περίπτωση που η διαρροή ραδιενέργειας είναι μικρή, τότε διατηρείται στην τροπόσφαιρα και παραμένει σε τοπικό επίπεδο. Αν, όμως, ξεφύγει προς τη στρατόσφαιρα, τότε -μέσω των αέριων μαζών- μπορεί να φτάσει ακόμα και στα πιο μακρινά σημεία της γης. Δυστυχώς, οι Ιάπωνες λένε ελάχιστα για την έκταση του ατυχήματος.

2. Δηλαδή, με βάση τα στοιχεία που έχουμε σήμερα, πόση ραδιενέργεια αναμένεται να διαρρεύσει στο άμεσο μέλλον;
Κανείς δεν μπορεί να πει με ασφάλεια. Ο αντιδραστήρας του Τσερνομπίλ, μετά την έκρηξη, σφραγίστηκε με χαλύβδινο κάλυμμα, μία «σαρκοφάγο», η οποία θεωρούσαν ότι έλυνε το πρόβλημα. Αργότερα διαπιστώθηκε ότι αυτό δεν ήταν αρκετό και ότι η ραδιενέργεια συνέχιζε να εκλύεται. Εχει μεγάλη σημασία να μάθουμε τι ζημιά έχει γίνει ακριβώς, αλλά και ποια θα είναι τα μέτρα αντιμετώπισής της.

3. Συνεπώς, κινδυνεύουμε να έχουμε ένα νέο Τσέρνομπιλ;
Δυστυχώς, αυτό κανείς δεν μπορεί να το αποκλείσει ή να το επιβεβαιώσει. Το κρισιμότερο που πρέπει να μάθουμε είναι αν έχει υποστεί κάποια βλάβη η «καρδιά» των αντιδραστήρων, δηλαδή αν οι αντιδραστήρες έχουν λιώσει μέχρι το κέντρο τους. Στο Τσέρνομπιλ είχε επηρεαστεί η καρδιά μόνο σε έναν αντιδραστήρα και είχαμε μεγάλο πρόβλημα. Τώρα έχουν επηρεαστεί τέσσερις αντιδραστήρες, όμως δεν γνωρίζουμε σε ποιο βαθμό. Επειτα, υπάρχει το θέμα με τα πυρηνικά απόβλητα, τα οποία μπορούν να επηρεάζουν το περιβάλλον για δεκάδες χιλιάδες χρόνια. Είναι λυπηρό ότι σε θέματα πληροφόρησης, οι Ιάπωνες αποδεικνύονται ίσως και χειρότεροι από τους Σοβιετικούς.

4. Ποιες είναι, τελικά, οι επιπτώσεις της ραδιενέργειας στον ανθρώπινο οργανισμό;
Αυτό που κάνει η ραδιενέργεια είναι να αλλάζει εντελώς τη λειτουργία των κυττάρων. Οι επιπτώσεις είναι πολλές, ανάλογα με τον βαθμό της έκθεσης στη ραδιενέργεια. Αρχικά, έχουμε τις εξωτερικές συνέπειες, με εγκαύματα και καρκινογενέσεις του δέρματος, και έπειτα έχουμε τις εσωτερικές από την εισπνοή της ή την κατανάλωση τροφίμων με ραδιενέργεια. Βέβαια, το χειρότερο που μπορεί να συμβεί είναι να επηρεαστεί το DNA. Σ’ αυτή την περίπτωση, έχουμε αλλαγή του γενετικού υλικού, που οδηγεί ακόμα και σε τερατογενέσεις.

5. Κινδυνεύουμε από τα ιαπωνικά τρόφιμα που εισάγονται στην Ελλάδα και, αν ναι, για πόσο μεγάλο χρονικό διάστημα;
Πράγματι, χρειάζονται αυστηρά μέτρα ελέγχου και μεγάλη προσοχή. Αυτός ο «πανικός» με τα τρόφιμα ήταν πολύ έντονος στην περίπτωση του Τσέρνομπιλ. Στην αρχή απαγορεύτηκε η βρώση προϊόντων από την περιοχή, αργότερα, όμως, η αλήθεια είναι ότι η ραδιενέργεια έφτασε στο πιάτο των Ελλήνων, με τη μορφή ζυμαρικών ή δημητριακών, καθώς κάποιες ποσότητες προβληματικών γεωργικών προϊόντων αναμίχθηκαν με καινούργια και χρησιμοποιήθηκαν.

6. Εχω παραγγείλει έναν υπολογιστή και ένα αυτοκίνητο από την Ιαπωνία. Μπορεί τα βιομηχανικά προϊόντα και οι συσκευές να μεταφέρουν ραδιενέργεια;
Αυτό είναι υπερβολικό. Η ραδιενέργεια δεν μπορεί να ξεπλυθεί από τα τρόφιμα, μπορεί όμως να αποπλυθεί από επιφάνειες νεκρών υλικών. Οι ανησυχίες για τις ηλεκτρικές συσκευές και τα βιομηχανικά προϊόντα από την Ιαπωνία δεν έχουν βάση.

7. Πόσο επικίνδυνο είναι να πετάξει κάποιος πάνω από την περιοχή που έχει προσβληθεί ή γενικότερα να ταξιδέψει προς τα κει;
Δεν υπάρχει τέτοιου είδους θέμα. Η ραδιενέργεια είναι μικροσωματίδια, είναι ενέργεια πάνω σε φορείς όπως είναι η σκόνη και δεν μπορεί να προσβάλει επιβάτες αεροπλάνων. Βέβαια, διεθνώς υπάρχουν κανονισμοί για το πλύσιμο των αεροσκαφών που έχουν περάσει από βαριά επιβαρημένες περιοχές, ακόμα και για τη συλλογή και τη διαχείριση των νερών με τα οποία πλένονται. Ζήτημα για την ασφάλεια των επιβατών, όμως, δεν υφίσταται.

8. Η θαλάσσια ζωή κινδυνεύει από τη ραδιενέργεια που εκλύεται από τους αντιδραστήρες;
Οι θαλάσσιοι οργανισμοί είναι όντως ευάλωτοι στη ραδιενέργεια. Σε έρευνες που έχουμε κάνει, βρήκαμε ότι ραδιενέργεια μπορεί να απορροφηθεί από τους πιο μεγάλους θαλάσσιους οργανισμούς, μέχρι και το πλαγκτόν. Η ίδια η θάλασσα, ωστόσο, δεν κινδυνεύει για μεγάλο χρονικό διάστημα, καθώς εμφανίζει το φαινόμενο που αποκαλούμε λύση και διάλυση. Με απλά λόγια, επειδή υπάρχουν τεράστιες ποσότητες νερού, ακόμα και η πιο επικίνδυνη ουσία, στο τέλος διαλύεται.

9. Πόσο διάστημα θα χρειαστεί για να επανέλθει σε φυσιολογικά επίπεδα η κατάσταση στην Ιαπωνία;
Πρόσφατα, ειπώθηκε ότι θα υπάρξει αποκατάσταση μέσα σε μία πενταετία. Αυτό είναι πολύ αισιόδοξο, αν όχι ανεδαφικό. Τα ραδιενεργά στοιχεία έχουν μεγάλο χρόνο ημιζωής και για να επανέλθει το οικοσύστημα στην προηγούμενη κατάστασή του θέλει δέκα ημιζωές. Χαρακτηριστικό είναι ότι χρειάζεται να περάσουν 300 χρόνια, ώστε η Ευρώπη να αποβάλει το ραδιενεργό κέσιο που εκπέμφθηκε την περίοδο του Τσέρνομπιλ και να επανέλθει στην κατάσταση που ήταν πριν από το πυρηνικό ατύχημα. Οι προβλέψεις για την Ιαπωνία δεν είναι σωστές και αυτό οφείλεται στο έλλειμμα πληροφόρησης. Ακόμα και ο επικεφαλής της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ), που είναι και ο ίδιος Ιάπωνας, έχει μιλήσει για ελλιπή στοιχεία κι αυτό λέει πολλά.

10. Τελικά, το ατύχημα στην Ιαπωνία σημαίνει ότι η ανθρωπότητα πρέπει να αποκλείσει οριστικά την πυρηνική ενέργεια;
Για να πούμε κάτι τέτοιο, η ανθρωπότητα θα πρέπει να λύσει το ζήτημα της ενεργειακής ζήτησης. Δεν γίνεται να λες «δεν θέλω την πυρηνική ενέργεια» και να ζεις με δεκάδες ενεργοβόρες ηλεκτρικές συσκευές κάθε μέρα. Η πυρηνική ενέργεια είναι ιδιαίτερα αποδοτική, ενώ οι ανανεώσιμες πηγές, δυστυχώς, αυτή τη στιγμή δεν μπορούν να αναπτυχθούν σε τέτοιο σημείο, ώστε να στηρίξουν όλη την παγκόσμια ενεργειακή ζήτηση. Από την άλλη, νομίζω ότι είναι επιπόλαιο να τοποθετείς πυρηνικούς αντιδραστήρες σε ηφαιστειογενείς και σεισμογενείς περιοχές. Για τον λόγο αυτό, είμαι κάθετα αντίθετος στη δημιουργία πυρηνικού εργοστασίου στο Ακουγιού της Τουρκίας, καθώς το Αιγαίο είναι σεισμογενής περιοχή.

WHO IS WHO
Ο Φωκίων Βοσνιάκος είναι δρ Πυρηνικής Φυσικής και καθηγητής Ιατρικής Φυσικής στο ΤΕΙ Θεσσαλονίκης. Το ερευνητικό του έργο περιλαμβάνει έρευνες για τη μεταφορά της ραδιενέργειας από το χώμα σε γεωργικά και κτηνοτροφικά προϊόντα, ενώ την περίοδο του ατυχήματος στο Τσέρνομπιλ είχε συμμετάσχει σε επιτροπές ερευνών για τις επιπτώσεις της ραδιενέργειας στην Ελλάδα. Είναι πρόεδρος της Βαλκανικής Περιβαλλοντικής Ένωσης (ΒΕΝΑ) από το 1998.