Ακτινοπροστασία Επαγγελματιών Υγείας

Εισαγωγή
Ακτινοπροστασία
Διαγνωστική Ακτινολογία
Πυρηνική Ιατρική
Ακτινοθεραπεία

Εισαγωγή

Η ακτινοβολία αποτελεί μορφή μεταφερόμενης ενέργειας και διακρίνεται σε σωματιδιακή (ηλεκτρόνια, πρωτόνια, νετρόνια ή α-σωμάτια) και ηλεκτρομαγνητική (φωτόνια). Η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία υποδιαιρείται περαιτέρω σε ιοντίζουσα και μη ιοντίζουσα, με κριτήριο εάν προκαλεί ή όχι ιοντισμό των ατόμων. Η βιολογική βλάβη από την ακτινοβολία είναι αποτέλεσμα διεργασιών, που λαμβάνουν χώρα κατά το φυσικό, το φυσικο-χημικό, το βιοχημικό και το βιολογικό στάδιο. Το φυσικό στάδιο περιλαμβάνει την απορρόφηση της ενέργειας και την πρόκληση των ιοντισμών στην ύλη μέσω φυσικών μηχανισμών (π.χ. φωτοηλεκτρικό φαινόμενο, φαινόμενο Compton). Κατά το φυσικο-χημικό στάδιο, παράγονται ελεύθερες ρίζες και διεγερμένα μόρια, που με διάφορους μηχανισμούς προκαλούν βλάβες στα βιολογικά συστήματα. Το βιοχημικό στάδιο περιλαμβάνει την πρόκληση βλαβών σε νουκλεϊκά οξέα (DNA, RNA), πρωτεϊνες (ένζυμα), λίπη και σάκχαρα.

Η κυτταρική βλάβη των ιστών μπορεί να είναι είτε άμεση είτε έμμεση (λόγω της καταστροφής των αιμοφόρων αγγείων ή της ραδιόλυσης του μεσοκυττάριου υγρού). Τα άμεσα βιολογικά αποτελέσματα της ακτινοβολίας εκδηλώνονται εντός τεσσάρων ή περισσότερων εβδομάδων, ενώ τα απώτερα αποτελέσματα εκδηλώνονται σε μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Οι σωματικές βλάβες αφορούν τα σωματικά κύτταρα και είναι επικίνδυνες μόνο για τον ακτινοβοληθέντα οργανισμό (π.χ. καρκινογένεση). Οι γενετικές βλάβες αφορούν τα γεννητικά κύτταρα (γαμέτες) και, εάν δεν επέλθει στειρότητα, κληρονομούνται στις επόμενες γενεές. Η Διεθνής Επιτροπή Ακτινοπροστασίας (International Commission on Radiological Protection – I.C.R.P.) διακρίνει τα βιολογικά αποτελέσματα σε στοχαστικά και μη στοχαστικά. Η πιθανότητα να συμβεί ένα στοχαστικό αποτέλεσμα είναι συνάρτηση της δόσης της ακτινοβολίας, χωρίς να υπάρχει κατώφλι δόσης. Στα στοχαστικά αποτελέσματα ανήκουν τα απώτερα σωματικά και τα γενετικά αποτελέσματα. Η κλινική βαρύτητα των μη στοχαστικών αποτελεσμάτων είναι συνάρτηση της δόσης και υπάρχει κατώφλι δόσης - κάτω από το οποίο δεν παρατηρείται αποτέλεσμα. Στα μη στοχαστικά αποτελέσματα ανήκουν τα άμεσα αποτελέσματα και οι πιθανές συγγενείς διαμαρτίες, που είναι δυνατό να εμφανιστούν στα θηλαστικά μετά ακτινοβόληση κατά την διάρκεια της ενδομητρίου ζωής (ανήκουν στα απώτερα αποτελέσματα).

Ακτινοπροστασία

Οι κίνδυνοι από τις ακτινοβολίες αντιμετωπίζονται με την εφαρμογή μέτρων Ακτινοπροστασίας. Με τον όρο Ακτινοπροστασία καλείται το σύνολο των μέτρων και των ελέγχων για την ανίχνευση και περιορισμό των παραγόντων εκείνων, οι οποίοι ενδέχεται να αποτελέσουν κίνδυνο έκθεσης για τους εργαζόμενους στους χώρους παροχής φροντίδας υγείας. Τα μέτρα ακτινοπροστασίας διακρίνονται σε γενικά (αρχή A.L.A.R.A., αρχές αιτιολόγησης – βελτιστοποίησης – ορίων δόσεων) και σε ειδικά (ανάλογα με το συγκεκριμένο νοσοκομειακό τμήμα).

Η αρχή A.L.A.R.A. (As Low As Reasonably Achievable) εκφράζει την αναγκαιότητα να διατηρείται η έκθεση τόσο χαμηλά όσο είναι λογικά εφικτό σε όλες τις εφαρμογές των ιοντιζουσών ακτινοβολιών – συμπεριλαμβανομένων των ιατρικών. Η εφαρμογή αυτής της αρχής καθορίζεται από τέσσερις βασικούς παράγοντες:

1.                  Περιορισμός του χρόνου έκθεσης.

2.                  Αύξηση της απόστασης από την πηγή.

3.                  Εφαρμογή των κατάλληλων θωρακίσεων.

4.                  Αποφυγή των ραδιομολύνσεων.

Ο χρόνος έκθεσης στην ακτινοβολία επηρεάζει την απορροφούμενη δόση. Γενικά, η δόση είναι ευθέως ανάλογη του χρόνου έκθεσης και – συνεπώς – ο χρόνος πρέπει να είναι όσο το δυνατό μικρότερος. Αντίθετα, όσο μεγαλύτερη είναι η απόσταση από την πηγή, τόσο μικρότερη είναι η απορροφούμενη δόση (νόμος αντιστρόφου των τετραγώνου των αποστάσεων). Επίσης, η εφαρμογή των απαραίτητων θωρακίσεων προσφέρει σημαντική προστασία από την ακτινοβολία. Τέλος, πρέπει να αποφεύγεται η διασπορά των ραδιενεργών ουσιών πάνω σε επιφάνειες, αντικείμενα και το ανθρώπινο σώμα. Η αντιμετώπιση των ραδιομολύνσεων εξασφαλίζεται με τον συστηματικό έλεγχο και την μέτρηση της ραδιενέργειας σε κάθε περίπτωση.

Σύμφωνα με την αρχή της αιτιολόγησης, πρέπει να σταθμίζεται το σύνολο των δυνητικών (διαγνωστικών ή θεραπευτικών) πλεονεκτημάτων για το άτομο και την κοινωνία σε σχέση με την ατομική βλάβη – που ενδέχεται να προκαλέσει η έκθεση. Στην διαδικασία αυτή λαμβάνονται υπόψη η αποτελεσματικότητα και οι κίνδυνοι των διαθέσιμων εναλλακτικών τεχνικών, που θεωρείται ότι εκθέτουν λιγότερο ή δεν εκθέτουν το άτομο στην ιοντίζουσα ακτινοβολία.

Σύμφωνα με την αρχή της βελτιστοποίησης, κάθε έκθεση πρέπει να προγραμματίζεται ώστε το μέγεθος των δόσεων, ο αριθμός των εκτιθέμενων ατόμων και η πιθανότητα να προκύψουν μη αναμενόμενες εκθέσεις να διατηρούνται τόσο χαμηλά όσο είναι λογικά εφικτό - λαμβάνοντας υπόψη τις δυνατότητες της υπάρχουσας τεχνολογίας, τα πορίσματα της ανάλυσης κόστους – οφέλους και γενικά κάθε σχετικό κοινωνικο-οικονομικό παράγοντα. Η διαδικασία της βελτιστοποίησης περιλαμβάνει την επιλογή του ασφαλέστερου εξοπλισμού, την διασφάλιση της ποιότητας των χρησιμοποιούμενων μεθόδων και την συνεκτίμηση των κοινωνικο-οικονομικών παραγόντων.

Σύμφωνα με την αρχή των ορίων δόσεων, δεν επιτρέπεται η υπέρβαση συγκεκριμένων ορίων δόσεων παρά μόνο σε ειδικές περιπτώσεις και αφού ληφθεί υπόψη η αρχή της αιτιολόγησης. Η αρχή αυτή δεν ισχύει για τις εκθέσεις ασθενών για διαγνωστικούς ή θεραπευτικούς σκοπούς. Τα όρια δόσεων για τους επαγγελματικά εκτιθέμενους παρουσιάζονται στον πίνακα:

Δόσεις	Χρονική διάρκεια
Ενεργός Δόση Ε = 100 mSv	Συνεχής περίοδος 5 ετών με την προϋπόθεση ότι δεν υπερβαίνει τα 50 mSv σε οποιοδήποτε έτος
Ισοδύναμη δόση Η = 150 mSv για τους φακούς των οφθαλμών	1 έτος
Ισοδύναμη δόση Η = 500 mSv για το δέρμα	1 έτος
Ισοδύναμη δόση Η = 500 mSv για τα χέρια, τους βραχίονες και τα πόδια	1 έτος

Τα όρια των δόσεων των σπουδαστών και φοιτητών ηλικίας 18 ετών και άνω συμπίπτουν με αυτά των επαγγελματικά εκτιθέμενων.

Τα όρια των δόσεων για το κοινό παρουσιάζονται στον πίνακα:

Δόσεις	Χρονική διάρκεια
Ενεργός Δόση Ε <1 mSv	1 έτος
Ισοδύναμη δόση Η <15 mSv για τους φακούς των οφθαλμών	1 έτος
Ισοδύναμη δόση Η <50 mSv για το δέρμα	1 έτος

Ειδικές προφυλάξεις λαμβάνονται για τον γυναικείο πληθυσμό, που θεωρείται επαγγελματικά εκτιθέμενος. Τα όρια των δόσεων περιορίζονται στα 3/10 για γυναίκες δυνάμενες να τεκνοποιήσουν. Μόλις μία γυναίκα σε κατάσταση εγκυμοσύνης ενημερώσει τους υπευθύνους, το κυοφορούμενο έμβρυο τυγχάνει προστασίας ανάλογης με αυτή που παρέχεται στο κοινό. Κατά την διάρκεια της γαλουχίας, η γυναίκα δεν πρέπει να απασχολείται σε εργασία με σημαντικό κίνδυνο σωματικής ραδιενεργού μόλυνσης.

    Οι αρχές προστασίας των επαγγελματικά εκτιθέμενων στις ακτινοβολίες περιλαμβάνουν:

1. Προκαταρκτική αξιολόγηση της φύσης και του μεγέθους του ακτινικού κινδύνου.

2. Εφαρμογή της βελτιστοποίησης της Ακτινοπροστασίας σε όλες τις συνθήκες εργασίας.

3. Ταξινόμηση των χώρων εργασίας σε δύο ζώνες, βάσει του υπολογισμού των προβλεπόμενων ετησίων δόσεων και της πιθανότητας – έκτασης των δυνητικών εκθέσεων. Ως ελεγχόμενη ζώνη χαρακτηρίζεται κάθε περιοχή εντός της οποίας ενδέχεται να παρατηρηθεί υπέρβαση των 6 mSv ετησίως. Ως επιβλεπόμενη ζώνη χαρακτηρίζεται κάθε περιοχή εντός της οποίας ενδέχεται να παρατηρηθεί υπέρβαση του 1 mSv ετησίως και δεν θεωρείται ελεγχόμενη ζώνη. Γενικά, μέτρα Ακτινοπροστασίας λαμβάνονται σε χώρους εργασίας που ενδέχεται να παρατηρηθεί έκθεση σε ιοντίζουσες ακτινοβολίες  άνω του 1 mSv ανά έτος ή ισοδύναμη δόση ενός δεκάτου των ορίων δόσης για τους φακούς των οφθαλμών, το δέρμα και τα άκρα.

4. Ταξινόμηση των εργαζομένων σε κατηγορίες. Κάθε εργαζόμενος οφείλει να εκτελεί την εργασία του κατά τρόπο ασφαλή, ακολουθώντας τις διαδικασίες Ακτινοπροστασίας, ώστε να εξασφαλίζει την δική του προστασία και την προστασία των άλλων εργαζομένων. Στην κατηγορία Α ανήκουν οι επαγγελματικά εκτιθέμενοι που ενδέχεται να δεχτούν ενεργό δόση άνω των 6 mSv ανά έτος ή ισοδύναμη δόση μεγαλύτερη από τρία δέκατα των ορίων δόσης για τους φακούς των οφθαλμών, το δέρμα και τα άκρα. Στην κατηγορία Β ανήκουν οι επαγγελματικά εκτιθέμενοι που δεν κατατάσσονται στην κατηγορία Α. Οι επαγγελματικά εκτιθέμενοι πρέπει να ενημερώνονται για τους κινδύνους στην υγεία τους που απορρέουν από την εργασία τους. Η εκτίμηση των ατομικών δόσεων πρέπει να είναι συστηματική για τους εργαζομένους της κατηγορίας Α (χρησιμοποίηση ατομικών δοσιμέτρων). Η παρακολούθηση των εργαζομένων της κατηγορίας Β πρέπει να μπορεί τουλάχιστον να καταδείξει την ορθή κατάταξή τους σε αυτήν την κατηγορία. Κάθε εργαζόμενος έχει το δικαίωμα να ενημερώνεται για τα αποτελέσματα της δοσιμέτρησης. Σε οποιαδήποτε περίπτωση κατά την οποία η ενεργός δόση, που έλαβε ο εργαζόμενος, υπερβαίνει τα 6 mSv ανά έτος, ο υπεύθυνος Ακτινοπροστασίας πρέπει να διερευνήσει τα αίτια και να προτείνει την λήψη κατάλληλων μέτρων. Οι εκθέσεις, που οφείλονται σε ατυχήματα ή έκτακτη ανάγκη, απαιτούν την εκτίμηση των σχετικών δόσεων και της κατανομής τους στον οργανισμό.

5. Εφαρμογή των κατάλληλων μέτρων ελέγχου για τις διάφορες ζώνες.

6. Ιατρική παρακολούθηση. Η ιατρική παρακολούθηση αποσκοπεί στην διάγνωση της κατάστασης της υγείας των υπό επίβλεψη εργαζομένων σε ό,τι αφορά την ικανότητα να διεκπεραιώσουν τα επαγγελματικά τους καθήκοντα. Περιλαμβάνει ιατρική εξέταση κατά την πρόσληψη του εργαζομένου και περιοδικές εξετάσεις κατόπιν (ετήσια κλινική εξέταση, εργαστηριακές εξετάσεις: αριθμός λευκοκυττάρων, ερυθροκυττάρων, αιμοπεταλίων, γενική ούρων - κάθε 3-6 μήνες, α/α θώρακα και οφθαλμολογική εξέταση). Είναι σκόπιμο να τηρείται μητρώο προσωπικού και ιατρικός φάκελος (τουλάχιστον των εργαζομένων κατηγορίας Α).

Διαγνωστική Ακτινολογία

   

Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται οι κατηγορίες των ακτινοδιαγνωστικών εργαστηρίων και ο επιτρεπόμενος εξοπλισμός σε ακτινολογικά μηχανήματα κάθε κατηγορίας. Τα ακτινοδιαγνωστικά εργαστήρια κατηγορίας Χ-3 είναι εγκατεστημένα μόνο σε νοσοκομεία και ιατρικά κέντρα (στεγαζόμενα σε αυτοτελή κτίρια).

Κατηγορία Ακτινοδια- γνωστικών Εργαστηρίων	Αριθμός Ακτινο-γραφικών	Αριθμός Μετρητών Οστικής Μάζας	Αριθμός Μαστογράφων	Αριθμός Φορητών Ακτινο-λογικών	Αριθμός Αξονικών Τομογράφων
Χ-1	1	1	1	1	-
Χ-2	2	>1	>1	>1	1
Χ-3	>2	>1	>1	>1	>1

Οι διαστάσεις των ακτινοδιαγνωστικών θαλάμων πρέπει να εξασφαλίζουν την βέλτιστη λειτουργικότητα:

Ακτινολογικό Σύστημα	Διαστάσεις Χώρου (m2)
Ακτινογράφηση – Ακτινοσκόπηση	20
Ακτινογράφηση ή Ακτινοσκόπηση	15
Μαστογράφος	10
Μετρητής Οστικής Πυκνότητας	10
Ορθοπαντομογράφος Πανοραμικό Οδοντιατρικό	06
Αξονικός Τομογράφος (χωρίς το χειριστήριο)	20
Αγγειογράφος (χωρίς το χειριστήριο)	20

 Η θέση του θαλάμου του χειριστηρίου πρέπει να εξυπηρετεί την λειτουργικότητα του εργαστηρίου, να ικανοποιεί τις απαιτήσεις Ακτινοπροστασίας του χειριστή και να προσφέρει άνετη οπτική – ακουστική επαφή με τον εξεταζόμενο. Οι χώροι λειτουργίας των ακτινολογικών συστημάτων πρέπει να είναι θωρακισμένοι. Η θωράκιση εξασφαλίζει μέση εβδομαδιαία έκθεση εκτός των θαλάμων κάτω του 1/50 των ετησίων ορίων, που ισχύουν για κάθε περιοχή και κατηγορία εργαζομένων. Ο αξονικός τομογράφος και ο αγγειογράφος είναι απαραίτητο να βρίσκονται σε ανεξάρτητους χώρους.

Είναι σκόπιμη η ύπαρξη εμφανούς οπτικού (ή και ακουστικού) σήματος στην είσοδο του θαλάμου, το οποίο ενεργοποιείται κατά τον χρόνο λειτουργίας του μηχανήματος. Επίσης, πρέπει να τοποθετούνται πινακίδες σήμανσης των χώρων του εργαστηρίου.

Το προσωπικό πρέπει να παραμένει πίσω από τα προστατευτικά πετάσματα ή να φοράει προστατευτική ποδιά κατά την διάρκεια της εξέτασης. Η έκθεση είναι απαραίτητο να ελέγχεται μόνο από το χειριστήριο, με την εξαίρεση ειδικών διαγνωστικών τεχνικών κατά τις οποίες οι εργαζόμενοι πρέπει να φορούν προστατευτικές ποδιές και γάντια. Η χρήση του ατομικού προστατευτικού εξοπλισμού (ποδιά, γάντια, γυαλιά, κ.α.) επιδιώκεται στις περιπτώσεις που απαιτείται. Απαγορεύεται η παρουσία άλλων ατόμων στον θάλαμο κατά την εξέταση. Για τις παιδιατρικές ακτινολογικές εξετάσεις πρέπει να υπάρχουν συστήματα ακινητοποίησης του εξεταζομένου. Η συγκράτηση των παιδιών από τους συνοδούς πρέπει να αποφεύγεται.

Κατά την πραγματοποίηση ακτινοσκοπικών εξετάσεων, πρέπει να υπάρχει ποδοδιακόπτης ή χειροδιακόπτης για τον έλεγχο της λειτουργίας του ακτινοσκοπικού, ο οποίος να ενεργοποιείται μόνο όταν πιέζεται. Είναι χρήσιμη η ύπαρξη πετάσματος από εφιππεύοντα τεμάχια μολύβδου για διευκόλυνση της ψηλάφησης κατά την ακτινοσκόπηση. Το πέτασμα αυτό πρέπει να προσφέρει θωράκιση ισοδύναμου πάχους 0,5 mm μολύβδου και να μην έχει διαστάσεις μικρότερες από 45 x 45 cm.

Στην επεμβατική ακτινολογία πρέπει να χρησιμοποιούνται ειδικά σχεδιασμένα ακτινολογικά συστήματα και να υπάρχουν προστατευτικά πετάσματα οροφής από μολυβδύαλο ή/και τροχήλατα πετάσματα με παράθυρο παρατήρησης από μολυβδύαλο για την προστασία του προσωπικού.

Πυρηνική Ιατρική

Οι απαιτήσεις της Ακτινοπροστασίας στους χώρους των εργαστηρίων Πυρηνικής Ιατρικής καθορίζονται βάσει της εσωτερικής και της εξωτερικής έκθεσης:

Χώροι Εργαστηρίων	Περιγραφή
Κατηγορία Α-1 in vivo	Ανεξάρτητος χώρος μετρήσεων επιφάνειας τουλάχιστον 10 m2 ώστε να εξασφαλίζονται άνετες συνθήκες για εργασία αποκλειστικά με ραδιοϊσότοπα.
Κατηγορία Α-2	Θερμό εργαστήριο επιφάνειας τουλάχιστον 6 m2. Χώρος χορήγησης ραδιονουκλιδίων διαστάσεων τουλάχιστον (2 x 2) m που γειτνιάζει με το θερμό εργαστήριο. Χώρος για in vivo εξετάσεις διαστάσεων τουλάχιστον 20-25 m2 ανά απεικονιστικό μηχάνημα. Χώρος αναμονής θερμών ασθενών επιφάνειας τουλάχιστον 10 m2 με αποκλειστική τουαλέτα. Χώρος αναμονής ασθενών. Χώροι υγιεινής εξεταζομένων και προσωπικού.
Κατηγορία Α-3	Στην κατηγορία αυτή κατατάσσονται τα εργαστήρια στα οποία γίνεται χρήση ραδιοϊσοτόπων για διαγνωστικούς και θεραπευτικούς σκοπούς . Η στέγαση των εργαστηρίων Α-3 επιτρέπεται μόνο σε νοσοκομεία και κλινικές. Οι χώροι είναι οι απαιτούμενοι για τα εργαστήρια Α-2.  Ένα τουλάχιστον θάλαμο για την απομόνωση των ασθενών μετά την θεραπευτική χορήγηση ραδιονουκλιδίων. Χώρος για την προσωρινή αποθήκευση των στερεών ραδιενεργών καταλοίπων, που προκύπτουν από την παραμονή των ασθενών. Σε περίπτωση εξειδικευμένων εργασιών: χώρος θερμού εργαστηρίου επιφάνειας 8m2.

Έχει μεγάλη σημασία η σωστή χωροταξία και η διαμόρφωση των χώρων πριν την εγκατάσταση του εξοπλισμού.

Οι εξωτερικοί τοίχοι, τα πατώματα, οι οροφές, οι πόρτες, τα παράθυρα, τα πετάσματα παρακολούθησης και ο εξοπλισμός χρήσης – αποθήκευσης των ραδιονουκλιδίων πρέπει να έχουν επαρκή θωράκιση. Οι τοίχοι και οι λοιπές επιφάνειες – που ενδέχεται να υποστούν ραδιορύπανση – καλύπτονται από λεία και μη απορροφητικά υλικά, τα οποία μπορούν να πλυθούν. Οι πάγκοι εργασίας και κάθε επιφάνεια – που ενδέχεται να γίνουν εργασίες με ανοικτές πηγές – καλύπτονται από σκληρά και μη απορροφητικά υλικά. Οι κρουνοί του in vitro εργαστηρίου, του θερμού εργαστηρίου και των θαλάμων θεραπείας πρέπει να ενεργοποιούνται με φωτοκύτταρο, τον αγκώνα ή κάποιο άλλο μη χειροκίνητο σύστημα. Σε όλους τους χώρους της θερμής περιοχής, πρέπει να υπάρχει επαρκής σήμανση σχετικά με τον κίνδυνο της ακτινοβολίας και της ραδιορύπανσης (σύμφωνα με τους εγκεκριμένους από την Ε.Ε.Α.Ε. συμβολισμούς), ώστε να επαγρυπνεί το προσωπικό σχετικά με την παρουσία ραδιενεργής πηγής. Τα άτομα, που εισέρχονται στην ζώνη αυστηρού ελέγχου, πρέπει να είναι εξοικειωμένα με τους κανόνες Ακτινοπροστασίας.

Η βασική προστασία του προσωπικού έγκειται στην αποφυγή της ραδιενεργούς μόλυνσης σε όλες τις διαδικασίες χειρισμού ραδιενεργών υλικών. Για αυτόν τον λόγο, απαγορεύεται η κατανάλωση τροφών και ποτών σε χώρους με ραδιενεργά υλικά. Οι εργαζόμενοι πρέπει να φορούν γάντια μίας χρήσης και να πλένουν τα χέρια τους μετά από κάθε εργασία. Είναι απαραίτητη η χρήση του ειδικού εξοπλισμού για την ασφαλή διαχείριση των υλικών:

1.           Απαγωγός αέρα.

2.           Ανοξείδωτος νιπτήρας.

3.           Παροχή ύδατος ρυθμιζόμενη με τα πόδια ή τον αγκώνα.

4.           Ανοξείδωτος κάδος καταλοίπων, που ανοίγει με το πόδι.

5.           Ψυγείο αποκλειστικής χρήσης – θωρακισμένο για το θερμό εργαστήριο.

6.           Μακριές λαβίδες χειρισμού.

7.           Πιπέτες – απαγορεύεται η αναρρόφηση με το στόμα.

8.           Θωρακισμένες κρύπτες για την αποθήκευση των υλικών.

9.           Προσωπικά δοσίμετρα.

Η διαχείριση των φυσιολογικών δειγμάτων των εξεταζομένων (μετρήσεις in-vitro) απαιτεί προσεκτικά βήματα.

Με τον όρο φυσιολογικό δείγμα νοείται οποιοδήποτε βιολογικό υγρό από τον ασθενή, που συλλέγεται ή εισέρχεται στο in vitro εργαστήριο, προκειμένου να υποστεί κάποια συγκεκριμένη ραδιοανοσολογική μέτρηση. Στις περιπτώσεις αυτές τηρείται η παρακάτω διαδικασία:

1.                Άνοιγμα φακέλου/καρτέλας ασθενούς.

2.                Αιμοληψία ή συλλογή άλλου βιολογικού υγρού.

3.             Επικόλληση αυτοκόλλητης ετικέτας πάνω στο συλλεχθέν δείγμα, (ονοματεπώνυμο, είδος της εξέτασης για την οποία προορίζεται).

4.               Διαχωρισμός - καταμερισμός δειγμάτων ασθενών ανάλογα με το είδος της εξέτασης.

5.                  Καταγραφή στο αρχείο του εργαστηρίου.

6.       Προετοιμασία δειγμάτων σύμφωνα με τις οδηγίες της επιθυμητής εξέτασης (φυγοκέντρηση, επισήμανση με το ανάλογο Kit, επώαση, έκπλυση).

7.                Μέτρηση δειγμάτων στον γ-counter.

8.                Εκτύπωση και έλεγχος ορθότητας των μετρήσεων από τον ιατρό.

9.                Εκτύπωση αποτελεσμάτων και καταγραφή τους στην καρτέλα του ασθενούς.

10.              Παράδοση αποτελεσμάτων στον ασθενή (ενυπόγραφα).

Kατά τις αιμοληψίες και τις προετοιμασίες των δειγμάτων, τόσο ο ιατρός όσο και ο νοσηλευτής φορούν πλαστικά γάντια μίας χρήσης και ποδιά.  

Υπάρχουν συγκεκριμένες οδηγίες ασφαλούς διαχείρισης των ραδιοφαρμάκων στο hot-lab. Για κάθε ραδιενεργό ουσία πρέπει να τηρείται αρχείο αναφοράς της παραγγελίας, της παραλαβής και της τελικής διάθεσης. Κάθε ραδιενεργό διάλυμα  πρέπει να έχει ευανάγνωστη ετικέτα στην οποία να αναγράφεται η ποσότητα και το είδος του ραδιοφαρμάκου, η ημερομηνία παρασκευής του, το όνομα του εργαζομένου (που το παρασκεύασε) και το όνομα του ασθενούς (που θα χορηγηθεί). Το ίδιο ισχύει και όταν το ραδιενεργό διάλυμα βρίσκεται σε σύριγγα και όχι σε φιαλίδιο. Οι διαδικασίες απαιτούν ταχύτητα εντός του hot-lab, αλλά οι πάγκοι πρέπει να διατηρούνται σε άριστη κατάσταση καθαριότητας και ευταξίας. Η έκλουση της γεννήτριας γίνεται με την χρήση θωράκισης. Η επιλογή των φαρμάκων από τα ψυγεία είναι σημαντικό να γίνεται με προσοχή, ώστε να αντιστοιχούν στις ανάλογες εξετάσεις και προπαντώς να ελέγχεται η ημερομηνία λήξεως. Η παρασκευή των ραδιοφαρμάκων πρέπει να γίνεται - βάσει των συστάσεων του κατασκευαστή - σε μολύβδινα κυτία, στα οποία να αναγράφεται το είδος του φαρμάκου. Προστίθεται φυσιολογικός ορός, ώστε η ποσότητα του ραδιοφαρμάκου να μπορεί να καταμεριστεί στις ημερήσιες εξετάσεις. Γίνεται καταμερισμός των χορηγούμενων δόσεων, αφού μετρηθεί η συνολική ραδιενέργεια του ραδιοφαρμάκου (προσοχή στις μετατροπές των μονάδων της ραδιενέργειας). Στο στάδιο αυτό, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα ραδιομόλυνσης, λόγω πιθανής υπερπίεσης στο φιαλίδιο του ραδιοφαρμάκου. Κατά την διάρκεια της παρασκευής χρησιμοποιούνται κατάλληλα υλικά από μολυβδύαλο, που παρεμβάλλονται μεταξύ των ραδιενεργών δειγμάτων και του προσώπου του εργαζομένου (κυρίως για την προστασία των οφθαλμών). Συγκεκριμένα, για την προστασία των οφθαλμών χρησιμοποιούνται ειδικά μολύβδινα γυαλιά. Συνιστάται η εφαρμογή γαντιών μίας χρήσης, τα οποία πρέπει να καλύπτουν την βάση του μανικιού της ποδιάς και να απορρίπτονται σε κάθε υποψία ραδιομόλυνσης. Οι νοσηλευτές οφείλουν να φορούν ειδικές ποδιές, που φυλάσσονται στον χώρο του εργαστηρίου για την αποφυγή της διασποράς. Σε περίπτωση ραδιομόλυνσης, η ποδιά πρέπει να  αποθηκεύεται και να μην χρησιμοποιείται εάν δεν μετρηθεί.

Οι παρασκευασθείσες δόσεις πρέπει να τοποθετούνται στο πάσο του χώρου χορηγήσεων, αφού απομακρυνθούν οι παλαιότερες. Κάθε χρησιμοποιημένη σύριγγα ή φιαλίδιο πρέπει να τοποθετείται στον θωρακισμένο κάδο καταλοίπων.

Μετά την χορήγηση, ο ασθενής πρέπει να οδηγείται στην αίθουσα αναμονής θερμών. Στην περίπτωση που χρειαστεί να ουρήσει, είναι απαραίτητο να χρησιμοποιήσει το ξεχωριστό W.C των θερμών ασθενών.

Η επαφή του προσωπικού και των συγγενών με τον ασθενή επιτρέπεται μόνο για περιορισμένο χρονικό διάστημα. Πριν από την προετοιμασία των θαλάμων των ασθενών πρέπει να γίνεται έλεγχος πιθανής ραδιορύπανσης και απορρύπανση σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο.

Ακτινοθεραπεία

   

Τα εργαστήρια Ακτινοθεραπείας επιτρέπεται να λειτουργούν μόνο σε νοσοκομεία και κλινικές. Κάθε μονάδα πρέπει να είναι εγκατεστημένη σε ανεξάρτητο, ειδικά διαμορφωμένο και θωρακισμένο χώρο του νοσοκομείου ή της κλινικής. Οι διαστάσεις των θαλάμων θεραπείας είναι σημαντικό να ικανοποιούν τις απαιτήσεις των μονάδων θεραπείας και της λειτουργικότητας του εργαστηρίου. Η θωράκιση των θαλάμων είναι απαραίτητη. Ειδικά, τα εργαστήρια βραχυθεραπείας απαιτούν επιπλέον θωράκιση για την φύλαξη των πηγών και των συσκευών μεταφόρτισης. Τα εργαστήρια επεμβατικής βραχυθεραπείας (στα οποία δεν γίνεται χρήση συστημάτων μεταφόρτισης) πρέπει να διαθέτουν θωρακισμένη τράπεζα εργασίας και κρύπτη για την φύλαξη των πηγών.

Η θωράκιση του χώρου προστατεύει από την πρωτεύουσα, την σκεδαζόμενη, την διαρρέουσα ακτινοβολία και διασφαλίζει ότι η ισοδύναμη δόση δεν υπερβαίνει την μέγιστη επιτρεπτή δόση των 0,1 rem/week. Στα υλικά θωράκισης περιλαμβάνονται το μπετόν και ο μόλυβδος. Η διαρρύθμιση του χώρου είναι τύπου «λαβυρίνθου», με αποτέλεσμα την σημαντική ελάττωση της θωράκισης της πόρτας – εισόδου. Η πόρτα εκτίθεται σε ακτινοβολία πολλαπλής σκέδασης, η οποία εμφανίζει σημαντικά ελαττωμένη ένταση και ενέργεια σε σχέση με την πρωτεύουσα δέσμη. Η θωράκιση της εισόδου απαιτεί λιγότερο από 6 mm μολύβδου. Επιπλέον, απαιτείται η χρήση interlocks. Το χειριστήριο της μονάδας πρέπει να βρίσκεται εκτός του θαλάμου θεραπείας. Ένα σύστημα τηλεόρασης και αμφίδρομης ακουστικής επικοινωνίας εξασφαλίζει την οπτική – ακουστική επαφή μεταξύ του χειριστηρίου και του ασθενούς. Στην είσοδο του θαλάμου θεραπείας απαιτείται η ύπαρξη οπτικού σήματος, που ενεργοποιείται καθόλη την διάρκεια της ακτινοβόλησης. Οι ελεγχόμενοι και οι επιβλεπόμενοι χώροι του εργαστηρίου πρέπει να σημαίνονται με ειδικές πινακίδες. Άμεση πληροφόρηση παρέχουν ανηρτημένες ευανάγνωστες οδηγίες στις εισόδους των θαλάμων θεραπείας και στους χώρους φύλαξης – εργασίας με πηγές βραχυθεραπείας.

Πηγή