Στο έλεος της ακτινοβολίας «αρχαίων» μηχανημάτων

Μία συνέντευξη  στο καλό περιοδικό ΕΠΙΚΑΙΡΑ που επανακυκλοφόρησε από τις ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΛΙΒΑΝΗ   του Ξενοφώντα  Τσαντίλα, Προέδρου Ακτινοφυσικών Ελλάδος στη δημοσιογράφο Γεωργία Ευσταθίου :

Αποκαλυπτικός για το καθεστώς λειτουργίας, τη συντήρηση και το χειρισμό των ιατρικών μηχανημάτων είναι ο πρόεδρος του Σωματείου Επαγγελματιών Ακτινοφυσικών Ελλάδας, Ξενοφών Τσαντίλας. Ο κ. Τσαντίλας μιλά στα «Επίκαιρα» για τις ανεξέλεγκτες ακτινοδιαγνωστικές εξετάσεις στις οποίες υποβάλλονται οι περισσότεροι ασθενείς, για τα πεπαλαιωμένα μηχανήματα των δημόσιων νοσοκομείων και τους χαλαρούς ελέγχους που υφίστανται, ενώ παραθέτει και μια σειρά παρατυπιών που έχει διαπιστώσει ο ίδιος σε κλινικές και ακτινοδιαγνωστικά κέντρα.

Είναι αλήθεια ότι στην Ελλάδα έχουμε τον υψηλότερο αριθμό τομογράφων και οι ασθενείς μας ακτινοβολούνται σε πολύ μεγαλύτερη συχνότητα από ό,τι οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι;

Το σίγουρο είναι πως έχουμε πολύ υψηλό αριθμό τομογράφων. Δεν γνωρίζω τα ακριβή νούμερα των ακτινοδιαγνωστικών εξετάσεων στις οποίες υποβάλλεται κατά μέσο όρο ένας ασθενής στη χώρα μας. Γνωρίζω όμως πως τις περισσότερες φορές δεν χρειάζεται να υποβληθεί σε ακτινολογική εξέταση, καθώς το πρόβλημα δύναται να εντοπιστεί με άλλου είδους εξετάσεις, όπως, για παράδειγμα, ο υπέρηχος. Η αλήθεια είναι ότι γίνεται κατάχρηση σε αυτές τις εξετάσεις, γιατί τα μηχανήματα ουσιαστικά θωρακίζουν την άγνοια πολλών ιατρών και τους προστατεύουν από πιθανά ιατρικά - διαγνωστικά σφάλματα ή παραλείψεις. Η επιβλαβής ακτινοβολία εκπέμπεται κυρίως από τους αξονικούς τομογράφους και τους αγγειογράφους και σε μικρότερη ποσότητα από άλλες ακτινολογικές εξετάσεις, όπως για παράδειγμα ακτινογραφίες. Oι μαγνητικοί τομογράφοι, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, φαίνεται πως δεν έχουν καμία βλαβερή συνέπεια στον οργανισμό του εξεταζόμενου. Η μαγνητική τομογραφία όμως είναι αρκετά πιο ακριβή από την αξονική και τα δημόσια ταμεία δύσκολα την εγκρίνουν. Στέλνουν τους περισσότερους ασθενείς για αξονική και επομένως για περισσότερη ακτινοβολία ...

Ποιοι είναι οι «κίνδυνοι» της ακτινοβολίας αυτής για τον ασθενή; Πώς μεταφράζεται στο ανθρώπινο σώμα;

Καταρχάς πρέπει να γνωρίζουμε ότι μια αξονική τομογραφία ισούται με δεκάδες ακτινογραφίες θώρακος όσον αφορά στην ποσότητα της εκπεμπόμενης ακτινοβολίας. Τα μέρη του σώματος που ουσιαστικά απορροφούν τη μεγαλύτερη ποσότητα και βλάπτονται είναι ο εγκέφαλος, οι πνεύμονες, ο θυρεοειδής αδένας, ο μυελός των οστών. Μια μεγάλη ποσότητα ακτινοβολίας μπορεί να προκαλέσει καρκινογενέσεις. Πολύ προσεκτικοί οφείλουμε να είμαστε σε περιπτώσεις ακτινοθεραπείας -π.χ. για καταπολέμηση του καρκίνου-, όπου εκπέμπονται μεγάλες ποσότητες ακτινοβολίας. Όσο πιο συχνά μας ακτινοβολούν τόσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος. Κι αυτό δεν είναι κάτι που φαίνεται άμεσα, αλλά εμφανίζεται ύστερα από 5 ακόμη και 10 χρόνια. Το βλέπουμε κυρίως στους εργαζόμενους σε ακτινολογικά εργαστήρια. Σύμφωνα με τις έρευνες που έχουν γίνει, όταν τηρούνται τα ετήσια περιοριστικά όρια ακτινοβολίας δεν συντρέχει κίνδυνος. Το κακό όμως στην Ελλάδα είναι πως κανείς δεν γνωρίζει με ακρίβεια σε πόση ακτινοβολία εκτίθεται, είτε από τις εξετάσεις που κάνει είτε από τον τρόπο ζωής του και τα μηχανήματα, ειδικά των δημόσιων νοσοκομείων, που εκπέμπουν μεγαλύτερες δόσεις ακτινοβολίας από τα επιτρεπόμενα όρια, λόγω κακής συντήρησης, λόγω παλαιότητας, λόγω ελλιπούς ελέγχου.

Στη χώρα μας τηρούνται οι κανόνες ακτινοπροστασίας; Τι συμβαίνει στα δημόσια και τι στα ιδιωτικά νοσοκομεία;

Η νομοθεσία είναι σαφέστατη. Οι αρχές λειτουργίας τους και ο ορθός τρόπος λειτουργίας, ελέγχου και αδειοδότησής τους περιγράφεται ικανοποιητικά στους λεγόμενους Κανονισμούς Ακτινοπροστασίας που έχει εκδώσει η ΕΕΑΕ και η Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, ΦΕΚ 216/Β/6-3-2001. Ο «Δημόκριτος» είναι ιδιαίτερα αυστηρός στον έλεγχο στα ιδιωτικά νοσοκομεία ή στις κλινικές. Στα δημόσια νοσοκομεία υπάρχει μια «χαλαρότητα». Οι έλεγχοι στα ακτινολογικά συστήματα είναι δύο ειδών: έλεγχος ασφαλούς λειτουργίας και έλεγχος ακτινοπροστασίας. Και οι δύο είναι ελλιπείς και επαφίεται στις ικανότητες του ακτινοφυσικού και στη συνείδηση του διευθυντή του τμήματος και του ακτινοφυσικού η σωστή λειτουργία. Επειδή η ΕΕΑΕ ελέγχει ανά πενταετία και τα μηχανήματα απαιτούν ελέγχους ανά τριμηνία, γίνεται αντιληπτό ότι το πρόβλημα είναι στη συχνότητα των έλεγχων.

Πόσο καλά προφυλάσσονται οι εξεταζόμενοι και πόσο οι εργαζόμενοι, οι οποίοι εκτίθενται σε μεγαλύτερες ποσότητες ακτινοβολίας;

Όσον αφορά στους αξονικούς τομογράφους, λόγω της υψηλής ακτινοβολίας τα μέτρα προστασίας συνήθως τηρούνται, κυρίως για τους εργαζόμενους, διότι στον ασθενή δεν μπορείς να προφυλάξεις πολλά μέσα στον αξονικό. Οι εργαζόμενοι πρέπει να φοράνε ειδικές ποδιές, γυαλιά με μόλυβδο, ειδικά κολάρα και γιλέκα. Ο χώρος στον οποίο βρίσκεται το ακτινολογικό μηχάνημα πρέπει να έχει τζάμια με μολυβδύαλο και θωράκιση μολύβδου στον τοίχο κ.ά. Στον ασθενή, στις ακτινογραφίες ας πούμε, πρέπει να προστατεύονται κάποια σημεία όπως ο θυρεοειδής ή τα γεννητικά όργανα με κάλυπτρα μολύβδου. Σε πολλές περιπτώσεις αυτό δεν τηρείται. Οι οδοντίατροι πρέπει να φοράνε κολάρο στο θυρεοειδή του ασθενούς όταν βγάζουν ακτινογραφίες στα δόντια. Πολλοί εργαζόμενοι αμελούν να προστατεύσουν τον εαυτό τους κατά τη διάρκεια της εργασίας τους σε χώρους με ακτινολογικά μηχανήματα. Υπάρχει προσωπικό που είναι ανεκπαίδευτο. Δεν γνωρίζουν πώς να ελέγχουν τα μηχανήματα, κάνουν σωρεία λαθών και παραλείψεων. Οι άνθρωποι αυτοί ουδέποτε διδάχτηκαν τις επιδράσεις των ακτινοβολιών στον άνθρωπο. Δεν έχουν, δηλαδή, συναίσθηση και συνείδηση των πράξεων και των επιπτώσεων των λαθών τους.

Θεωρείτε ότι τα υψηλά ποσοστά καρκίνου του θυρεοειδούς, του προστάτη ή του μαστού σχετίζονται με την υψηλή ποσότητα ακτινοβολίας που έχει συσσωρευτεί στον οργανισμό;

Δεν υπάρχει απόδειξη αλλά υπάρχει συσχέτιση. Το 70% των μηχανημάτων που έχουμε στα δημόσια νοσοκομεία είναι παμπάλαια, κυρίως εικοσαετίας, και για να έχουν καλύτερη απεικόνιση εκπέμπουν σχεδόν στη μέγιστη ακτινοβολία. Στα καινούρια μηχανήματα εκπέμπεται η χαμηλότερη δόση ακτινοβολίας και έχουμε τη μέγιστη ποιότητα απεικόνισης. Οι μαστογραφίες, ως προληπτικές εξετάσεις, ενέχουν κινδύνους. Αν είναι αναγκαία η εξέταση δεν το συζητάμε. Αυτό το κρίνει ο ιατρός. Αλλά η λογική «κάνω κάθε χρόνο μαστογραφία για να μην πάθω καρκίνο» φαίνεται πως λειτουργεί αντίστροφα. Για παράδειγμα, στη Νορβηγία και στη Σουηδία έρευνες έδειξαν ότι αυτός ο έλεγχος δημιουργεί περισσότερες καρκινογενέσεις στον πληθυσμό παρά προλαμβάνει. Εδώ και μία πενταετία τουλάχιστον έχουν παύσει την προληπτική μαστογραφία. Οι έρευνες έγιναν σε σύγχρονους μαστογράφους απόλυτα ρυθμισμένους. Σκέψου τι θα έδειχνε αυτή η μελέτη στην Ελλάδα, όπου μεγάλο ποσοστό των μαστογράφων είναι παλαιάς τεχνολογίας, που οι τεχνολόγοι δεν λαμβάνουν μέτρα ακτινοπροστασίας των ασθενών, που δεν τηρούν πιστά τα πρωτόκολλα των εξετάσεων και που τα μηχανήματα δεν ελέγχονται όσο συχνά επιβάλλεται και δεν ρυθμίζονται επίσης όπως επιβάλλεται. Υψηλό ποσοστό καρκίνων εμφανίζουν οι εργαζόμενοι στα ακτινολογικά εργαστήρια. Κυρίως όσοι χειρίζονται τα μηχανήματα. Πριν από περίπου δέκα χρόνια, είχε σημειωθεί ένα περιστατικό σε νοσοκομείο της επαρχίας. Σύμφωνα με τη δικογραφία, η λυχνία ενός ακτινογραφικού μηχανήματος του νοσοκομείου είχε απορυθμιστεί και είχε διαρροή ακτινοβολίας. Έξι τεχνολόγοι - ακτινολόγοι του νοσοκομείου έπαθαν λευχαιμία. Οι συγγενείς τους κινήθηκαν νομικά καθώς θεώρησαν ότι σχετιζόταν με τη διαρροή ...

Ποιες είναι οι συνήθεις παρατυπίες που παρατηρούνται αλλά δεν «καταγράφονται» στα νοσοκομεία;

Οι ακτινολογικές εξετάσεις συνοδεύονται από συγκεκριμένα πρωτόκολλα εκτέλεσης, τα οποία δεν ακολουθούνται από τους τεχνολόγους - ακτινολόγους. Τα απαραίτητα μέτρα ακτινοπροστασίας των ασθενών δεν τηρούνται. Τα περισσότερα νοσοκομεία δεν διαθέτουν άδεια λειτουργίας και δεν σέβονται τους κανονισμούς ακτινοπροστασίας. Υπάρχει θέμα με τις εταιρείες που αναλαμβάνουν την επιδιόρθωση των μηχανημάτων και τις επιτροπές προμήθειας ανταλλακτικών, εξαρτημάτων κ.λπ. Τα μηχανήματα είναι παλαιάς τεχνολογίας και οι επιδόσεις τους είναι εξαιρετικά μειωμένες τόσο από πλευράς δόσης όσο και από πλευράς απεικόνισης. Το μεγαλύτερο πρόβλημα παρατηρείται στα περιφερειακά και νομαρχιακά νοσοκομεία όπου δεν υπάρχουν μόνιμοι ακτινοφυσικοί ή και καθόλου.

Υπάρχει κύκλωμα που λειτουργεί γύρω από τους τομογράφους; Έχουμε ακούσει περιπτώσεις «μυστηριωδών βλαβών» σε ακτινολογικά μηχανήματα δημόσιων νοσοκομείων.

Πολλά γίνονται, αλλά λίγα αποδεικνύονται. Όλοι έχουμε ακούσει ή έχουμε δει, αν θέλετε, τέτοια περιστατικά. Αλλά για να αποδειχθούν πρέπει αυτοί που προκαλούν τη βλάβη ή που τα παίρνουν κάτω από το τραπέζι να πιαστούν επ' αυτοφώρω, και νομίζω πως κανείς από εμάς δεν μπορεί να παίξει τον εισαγγελέα σε τέτοιες περιπτώσεις. Πολλά τέτοια «κρούσματα» έχουμε στην επαρχία, όπου τα νοσοκομεία δεν διαθέτουν πληθώρα ακτινολογικών μηχανημάτων, οπότε αν κάτι «χαλάσει» όλοι οι εξεταζόμενοι πηγαίνουν αναγκαστικά σε ιδιωτικές κλινικές. Μην ξεχνάτε πως, λόγω της παλαιότητας των μηχανημάτων, δεν μπορούν να βρεθούν εύκολα ανταλλακτικά για να επισκευαστούν. Σε πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, χαρακτηρίζονται ως «end of life». Πρέπει επομένως να αγοραστούν καινούρια. Χρήματα δεν υπάρχουν και συνήθως γίνονται πατέντες από άλλες εταιρείες και όχι την κατασκευάστρια, οι οποίες είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες για τη λειτουργία του μηχανήματος. Προσωπικά, σε Νομαρχιακό Νοσοκομείου και σε Κέντρο Υγείας, μου έχει τύχει, λόγω πατέντας, να πιάσει φωτιά ολόκληρο το ακτινολογικό μηχάνημα και να καεί. Ευτυχώς δεν υπήρχε ασθενής. Επίσης, αν φιλοτιμηθεί κάποιος να δωρίσει ένα μηχάνημα, υπάρχει περίπτωση αυτό να καταλήξει σε κάποια αποθήκη να σαπίζει για χρόνια ...

Μπορείτε να μας αναφέρετε κάποια περιστατικά σοβαρών παρατυπιών που έχετε συναντήσει όλα αυτά τα χρόνια;

Υπάρχει νοσοκομείο που διαθέτει μαγνητικό τομογράφο, δεν τον λειτουργούν για το κοινό ισχυριζόμενοι πως είναι χαλασμένος και τον λειτουργούν σε «απογευματινά ραντεβού» με ιδιώτη τεχνολόγο - χειριστή για να εξετάζονται ασθενείς ιδιωτικών ιατρείων. Το κόστος όμως «φορτώνεται» στο Δημόσιο. Σε άλλη περίπτωση, έκανα έλεγχο στα μηχανήματα νοσοκομείου, ζητώντας το log book όπου καταγράφονται όλες οι μελέτες του ακτινοφυσικού και οι επιδιορθώσεις και ανακάλυψα πως επί 5 χρόνια κανένα από τα μηχανήματα δεν είχε ελεγχθεί. Τα έστειλα ως όφειλα για service. Μου τα επέστρεψε η εταιρεία ως επιδιορθωμένα και δεν είχαν κάνει τίποτα! Τους τα ξαναέστειλα, ξανά και ξανά, μέχρι πραγματικά να τα φτιάξουν. Σε μεγάλο νοσοκομείο, στο Τμήμα Πυρηνικής Ιατρικής, αγόρασαν πανάκριβο μηχάνημα και το παρέλαβαν χωρίς τα περιφερειακά συστήματα του υπολογιστή του. Σύμφωνα με τη νομοθεσία τα αρχεία πρέπει να διατηρούνται για μία δεκαετία το ελάχιστο. Αυτό το μηχάνημα θα αποθήκευε μέσα στο σκληρό, θα γέμιζε μέσα σε ένα μήνα, με αποτέλεσμα να χρειάζεται άδειασμα για να λειτουργήσει. Εάν προέκυπτε κάποιο πρόβλημα μετά το σβήσιμο, ο ασθενής θα έπρεπε να ξανακάνει την εξέταση. Σε άλλο κεντρικό δημόσιο νοσοκομείο, στο Τμήμα Ακτινοθεραπείας, δεν είχαν αξονικό τομογράφο και έστελναν τους καρκινοπαθείς σε ιδιωτικά. Κάθε αξονικός όμως λειτουργεί διαφορετικά και έχει άλλη απεικόνιση, με αποτέλεσμα όταν επέστρεφαν οι ασθενείς οι γιατροί να μην μπορούν να υπολογίσουν με ακρίβεια χιλιοστού τον καρκινικό όγκο και να κάνουν την ακτινοβόληση στο «περίπου». Σε άλλο νοσοκομείο, είχαν παρατήσει εκτεθειμένο για ένα έτος στον προαύλιο χώρο ένα πανάκριβο μηχάνημα και κατόπιν το πέταξαν σε μια αποθήκη για άλλα δύο χρόνια. Τελικά εγκαταστάθηκε στο Ακτινολογικό Τμήμα, αλλά από την πρώτη μέρα λειτουργίας του παρουσίαζε εικόνα δεκαετούς λειτουργίας, με αρνητικές συνέπειες στην ποιότητα απεικόνισης και στην ποσότητα δόσης προς τους ασθενείς και τους εργαζόμενους. Σε άλλο μεγάλο νοσοκομείο, δεν είχαν θωράκιση στα παράθυρα των αιθουσών, με αποτέλεσμα η ακτινοβολία, έστω και σε μικρή δόση, να «βγαίνει» στο δρόμο όπου περνούσαν καθημερινά εκατοντάδες άνθρωποι!

Πηγή