Ανατομία και Λειτουργία του μαστού

Εικόνα 1

1.  Α. ΑΠΛΗ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ

 1.     Πώς είναι κατασκευασμένος ένας μαστός;

Το γάλα παράγεται στους λοβιακούς αδένες (1). Μέσω των γαλακτοφόρων πόρων (2) ρέει προς τη θηλή (3) .Ο μαστός βρίσκεται ανάμεσα σε δύο λεπτές μεμβράνες, (πράσινες) μία κάτω από το δέρμα και μία πάνω από τους θωρακικούς μύες, οι οποίες ενώνονται μεταξύ τους με μακρόστενες ίνες που λέγονται ίνες του Κούπερ και διαπερνούν όλο το μαστό (4).

Ο μαστός είναι ένας αδένας που σκοπός του είναι να παράγει γάλα για να θρέψει τους απογόνους μας στην τρυφερή τους ηλικία. Λέγεται και μαστικός ή μαζικός αδένας. Κάθε μαστός είναι στην ουσία μία μάζα λίπους (συχνά μία πολύ όμορφη μάζα) μέσα στην οποία βρίσκονται χιλιάδες λόβια που το κάθε ένα περιλαμβάνει μία περιοχή που παράγει το γάλα (αδένας) και μια περιοχή που μεταφέρει το γάλα (πόρος).  Όλοι οι πόροι από το κάθε λόβιο ενώνονται σε μεγαλύτερους που ονομάζονται γαλακτοφόροι πόροι και εκβάλλουν στη θηλή του μαστού (ρόγα). Σε κάθε θηλή, εκβάλλουν περίπου είκοσι πόροι. Λίγο πριν την εκβολή τους διευρύνονται δημιουργώντας τους γαλακτοφόρους κόλπους. Η σκουρόχρωμη περιοχή γύρω από τη θηλή ονομάζεται θηλαία άλως και οφείλει το χρώμα της στο ότι εκεί το δέρμα έχει κύτταρα με πυκνότερη εναπόθεση της χρωστικής μελανίνης.

Φανταστείτε τον κάθε μαστό 

σαν ένα κουνουπίδι. Το γάλα 

παράγεται στην πλατειά μεριά 

που μοιάζει με σφουγγάρι και 

ρέει μέσα από τα μικρά κοτσάνια, 

προς το κεντρικό κοτσάνι (θηλή).

Φανταστείτε απλά τον κάθε μαστό σαν ένα κουνουπίδι. Οι αδένες που παράγουν το γάλα βρίσκονται στην πλατειά μεριά, αυτήν που μοιάζει σα να `ναι γεμάτη μικρά σφουγγάρια. Από κάθε σφουγγαράκι ξεκινάει ένα μικρό κοτσάνι, κούφιο εσωτερικά, ο πόρος. Τα μικρά κοτσανάκια ενώνονται σε όλο και μεγαλύτερα και τελικά στο μεγάλο κοτσάνι, που είναι η θηλή του μαστού, εκεί που καταλήγουν όλοι οι πόροι. Ο μαστός βρίσκεται ανάμεσα σε δύο λεπτές μεμβράνες, μία κάτω από το δέρμα και μία πάνω από τους θωρακικούς μύες, οι οποίες ενώνονται μεταξύ τους με μακρόστενες ίνες που λέγονται ίνες του Κούπερ και που διαπερνούν όλο το μαστό.

Στους συνδέσμους αυτούς οφείλεται το στητό στήθος στις νέες γυναίκες και στη χαλάρωσή τους με το χρόνο η πτώση του στήθους στις μεγαλύτερες.  Η πτώση αυτή είναι συνήθως πιο έντονη όταν μεσολαβήσει εγκυμοσύνη και θηλασμός, οπότε οι σύνδεσμοι ξεντώνουν (ξεχειλώνουν), καθώς οι μαστοί φουσκώνουν από το γάλα αλλά αδυνατούν να επανέλθουν στις αρχικές τους διαστάσεις όταν η γαλουχία τελειώσει.

2. Πώς γίνεται η κυκλοφορία του αίματος στο μαστό;

Το αίμα, μεταφέροντας όλα τα βασικά συστατικά για την επιβίωση των κυττάρων του μαστού, φθάνει σ` αυτόν με τις αρτηρίες και φεύγει απ` αυτόν με τις φλέβες. Ο κάθε μαστός δέχεται αίμα και από την εξωτερική του πλευρά, αυτήν που βρίσκεται προς το χέρι και από την εσωτερική, αυτήν που βρίσκεται προς το στέρνο. Οι αρτηρίες της εξωτερικής πλευράς είναι κλάδοι της μασχαλιαίας αρτηρίας, του μεγάλου δηλαδή αγγείου που πηγαίνει το αίμα από την καρδιά προς το χέρι, περνώντας από τη μασχάλη. Οι αρτηρίες της εσωτερικής πλευράς είναι κλάδοι της έσω μαστικής αρτηρίας που βρίσκεται πίσω από τις πλευρές και οδεύει παράλληλα με το στέρνο. Το αίμα, αφού με τη βοήθεια των αρτηριών κυκλοφορήσει στο μαστό και φθάσει και στο τελευταίο κύτταρο μεταφέροντας οξυγόνο, θρεπτικά συστατικά, ορμόνες και άλλες ουσίες, αποχετεύεται από άλλα αγγεία, τις φλέβες που οδεύουν παράλληλα με τις αρτηρίες και έχουν τα ίδια ονόματα (π.χ. μασχαλιαία φλέβα).  Μέσα στις φλέβες όμως, το αίμα κινείται με αντίθετη φορά από ότι στις αρτηρίες, δηλαδή από τις φλέβες του μαστού προς τη μασχαλιαία φλέβα και από κει στην καρδιά (έξω τμήμα μαστού), ή προς την έσω μαστική φλέβα και από εκεί στην καρδιά (έσω τμήμα).

Το αίμα έρχεται στο μαστό με τις αρτηρίες (κόκκινο χρώμα) και φεύγει με τις φλέβες (μπλε). Τα λεμφαγγεία απομακρύνουν τη λέμφο πρός τους λεμφαδένες (κίτρινο χρώμα). Προσέξτε ότι στους λεμφαδένες της μασχάλης έρχεται και η λέμφος από το χέρι. Η λέμφος της εσωτερικής πλευράς του μαστού πάει προς τους λεμφαδένες της έσω μαστικής που βρίσκονται πίσω από το στέρνο.

3. Τι είναι η λέμφος, τα λεμφαγγεία και οι λεμφαδένες;

Η λέμφος είναι ένα ελάχιστο υγρό μέσα στο οποίο κολυμπούν τα κύτταρα. Κυκλοφορεί μέσα σε ειδικά, πολύ λεπτά αγγεία, τα λεμφαγγεία, στην πορεία των οποίων παρεμβάλλονται οι λεμφαδένες. Αυτοί έχουν μέγεθος φακής ή μικρού φασολιού, δεν είναι ψηλαφητοί φυσιολογικά και σκοπός τους είναι να φιλτράρουν τη λέμφο σκοτώνοντας μικρόβια, ιούς και παθολογικά κύτταρα (π.χ. καρκινικά ή μεταλλαγμένα κύτταρα). Η λέμφος του έξω τμήματος του μαστού ρέει με φορά από το μαστό προς τους λεμφαδένες της μασχάλης, όπου και συναντά τη λέμφο που έρχεται από το χέρι. Η λέμφος από το έσω τμήμα του μαστού αποχετεύεται προς τους λεμφαδένες που συνοδεύουν την έσω μαστική αρτηρία. Τελικά η λέμφος χύνεται και αυτή στο φλεβικό αίμα.

Διόγκωση των λεμφαδένων της μασχάλης μπορεί να προκληθεί από φλεγμονή ή όγκο του μαστού αλλά και του χεριού. Αυτή προκαλείται από την προσπάθεια να καταπολεμηθούν τα μικρόβια, αν πρόκειται για φλεγμονή, οπότε και η διόγκωση είναι επώδυνη ή από την προσπάθεια να σκοτωθούν τα καρκινικά κύτταρα και τότε η διόγκωση είναι ανώδυνη. Διογκωμένοι λεμφαδένες μασχάλης, μπορεί να οφείλονται και σε χίλιες ακόμα αρρώστιες, που όμως δε θα μας απασχολήσουν εδώ. Πρέπει να τονισθεί ότι οι λεμφαδένες είναι φυσιολογικές δομές που βρίσκονται και πρέπει να βρίσκονται σε όλους τους ανθρώπους. Ανεύρεση λεμφαδένων σε μια μαστογραφία, στη μασχάλη ή και μέσα στον ίδιο το μαστό (ενδομαστικοί) είναι πολύ συχνό φαινόμενο και δε σημαίνει υποχρεωτικά κακοήθεια. 

4. Ποιο ρόλο παίζουν οι λεμφαδένες στον καρκίνο του μαστού;

Καθώς ένας κακοήθης όγκος στο μαστό μεγαλώνει, κάποια στιγμή καρκινικά κύτταρα θα μπουν στα λεμφαγγεία κι από εκεί στους αντίστοιχους λεμφαδένες, όπου και θα αγκυροβολήσουν. Εδώ θα αρχίσουν να μεγαλώνουν σιγά-σιγά χωρίς να προκαλούν πόνο και κάποια στιγμή ο συγκεκριμένος λεμφαδένας θα αρχίσει να γίνεται ψηλαφητός από την ασθενή ή από το γιατρό της. Αυτή είναι μια λεμφογενής μετάσταση. Σε σπάνιες περιπτώσεις μάλιστα, υπάρχουν ύποπτοι ψηλαφητοί  λεμφαδένες στη μασχάλη, χωρίς να μπορεί να εντοπισθεί όγκος στο μαστό. Αυτό συνήθως δείχνει επιθετική μορφή καρκίνου γιατί πριν καλά-καλά προλάβει να μεγαλώσει, προξένησε κιόλας μεταστάσεις στους λεμφαδένες. Οι γιατροί για λόγους καθαρά πρακτικούς, κατατάσσουν σε ομάδες τους ασθενείς, ανάλογα με το πόσο προχωρημένος είναι ο καρκίνος που έχουν. Αυτό λέγεται σταδιοποίηση. Η ύπαρξη λεμφαδενικών μεταστάσεων  στη μασχάλη ή αλλού, είναι σημάδι πιο προχωρημένου καρκίνου σε σχέση με άλλες ασθενείς όπου ο όγκος εντοπίζεται μόνο στο μαστό.

5. Τι είναι τα τεταρτημόρια και τι τα ημιμόρια του μαστού;

Τα τεταρτημόρια του μαστού, η ουρά 

και η περιοχή της θηλής.

Για να μπορούν οι γιατροί να περιγράψουν σε ποιο σημείο του μαστού βρίσκεται κάποια βλάβη, τον χωρίζουν  σε ορισμένα τμήματα. Αν υποθέσουμε ότι ο μαστός είναι ένα ημισφαίριο, με μία κάθετη και μία οριζόντια γραμμή χωρίζεται σε τέσσερα τμήματα που λέγονται τεταρτημόρια: Το άνω έξω, το άνω έσω, το κάτω έξω και το κάτω έσω. Το άνω έξω τεταρτημόριο του κάθε μαστού περιλαμβάνει και τη λεγόμενη ουρά του μαστού που είναι μία φυσιολογική επέκταση του μαστού προς τη μασχάλη. Μια κεντρική περιοχή γύρω και πίσω από τη θηλή, ονομάζεται περιθηλαία. Τα δύο έξω τεταρτημόρια μαζί, λέγονται έξω ημιμόριο και τα δύο έσω τεταρτημόρια, έσω ημιμόριο του μαστού. Τα δύο άνω και τα δύο κάτω τεταρτημόρια μαζί, ονομάζονται άνω και κάτω ημιμόριο αντίστοιχα. Τα τμήματα αυτά δεν έχουν πραγματικά και σαφή ανατομικά όρια, αλλά είναι εντελώς σχηματικά και έχουν καθαρά περιγραφική χρησιμότητα. Συχνή αιτία λανθασμένου συναγερμού και επισκέψεως στο γιατρό είναι η ψηλάφηση της ουράς του μαστού,  που καθώς επεκτείνεται προς τη μασχάλη, μερικές φορές ξεχωρίζει σαφώς, θυμίζοντας όγκο, χωρίς βέβαια να είναι.

Β. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ   (ΑΠΛΗ  ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ)

6. Ποιες ορμόνες δρουν στο μαστό και πώς παράγεται το γάλα;

Το μητρικό γάλα παράγεται 

στους λοβιακούς αδένες (μωβ) 

και περνώντας μέσα από τους 

γαλακτοφόρους πόρους 

(κόκκινο) εκβάλλει στη θηλή.

Τα μικρά κορίτσια και τα μικρά αγόρια έχουν ίδιους μαστούς. Κατά την εφηβεία όμως οι μαστοί των κοριτσιών, κάτω από τη δράση των θηλυκών ορμονών οιστραδιόλης και προγεστερόνης που παράγουν οι ωοθήκες, αρχίζουν να μεγαλώνουν. Οι ορμόνες αυτές προκαλούν αύξηση των κυττάρων των αδενίων (που παράγουν το γάλα) και αύξηση των κυττάρων των πόρων (που μεταφέρουν το γάλα).  Εντείνουν επίσης την εναπόθεση του λίπους στους μαστούς που είναι και ο σημαντικότερος παράγοντας που θα καθορίσει τελικά το μέγεθός τους. Με το τέλος της εφηβείας η αύξηση του μεγέθους των μαστών σταματάει, αφού έχει φθάσει σε όποιο μέγεθος είναι γενετικά προκαθορισμένο ανάλογα με τα γονίδια της κάθε γυναίκας. Από κει και πέρα μικρές μόνο αυξομειώσεις παρατηρούνται στο μέγεθος των μαστών κάθε μήνα, ακολουθώντας τον εμμηνορυσιακό κύκλο, φουσκώνουν ελαφρά πριν την περίοδο και επανέρχονται στο αρχικό τους μέγεθος μετά.Σταματάει επίσης και η ωρίμανση των κυττάρων των αδένων και των πόρων σε επίπεδο προχωρημένο μεν, σε σχέση με την παιδική ηλικία, αλλά ανώριμο για παραγωγή γάλακτος. Σε περίπτωση εγκυμοσύνης όμως, εκκρίνονται τεράστιες ποσότητες οιστραδιόλης και προγεστερόνης από τον πλακούντα, που δρουν στο μαστό, προκαλώντας ωρίμανση, αύξηση και πολλαπλασιασμό των κυττάρων των λοβίων και των πόρων και περαιτέρω διακλάδωση του γαλακτοφόρου δένδρου. Ταυτόχρονα προκαλούν αναστολή της εκκρίσεως της προλακτίνης, μίας ορμόνης που είναι υπεύθυνη για την παραγωγή του γάλακτος από τους μαστούς.Μόλις το μωρό γεννηθεί, ο πλακούντας αποβάλλεται κι έτσι παύει πια να παράγει ορμόνες.Σταματάει λοιπόν η αναστολή της  προλακτίνης, η οποία συνεπώς αρχίζει να παράγεται σε μεγάλες ποσότητες διεγείροντας με τη σειρά της την παραγωγή γάλακτος από το μαστό. Καθώς το μωρό θηλάζει ερεθίζει τις θηλές των μαστών και έτσι με ειδικές νευρικές οδούς ενημερώνεται ο εγκέφαλος που με τη σειρά του παράγει μιαν άλλη ορμόνη, την ωκυτοκίνη. Αυτή είναι που προκαλεί τη σύσπαση των αδενίων που περιέχουν το γάλα και την έκθλιψή του προς τους πόρους και από κει προς τη θηλή απ` όπου το παίρνει τελικά το μωρό.

Συνοπτικά λοιπόν: οι μαστοί στις γυναίκες ωριμάζουν μόνο μέχρι ενός σημείου και εκεί παραμένουν περιμένοντας την εγκυμοσύνη. Μόνο τότε ωριμάζουν περισσότερο αλλά και πάλι δεν παράγουν ακόμα γάλα. Μόνο όταν μετά τον τοκετό αποβληθεί ο πλακούντας αρχίζει η παραγωγή γάλακτος. Και τότε πάλι, χρειάζεται να θηλάζει το μωρό για να βγει το γάλα από τη θηλή, διαφορετικά παύει η παραγωγή του!

7. Πού οφείλεται η διαφορά του μεγέθους των μαστών διαφόρων γυναικών; Οι γυναίκες με τους μεγάλους μαστούς παράγουν πιο πολύ γάλα;

Το μέγεθος του μαστού οφείλεται στην ποσότητα του λίπους που περιέχει και όχι στον αριθμό των λοβίων ο οποίος είναι περίπου ο ίδιος σε γυναίκες με μικρό ή μεγάλο στήθος. Το μέγεθος του μαστού, οφείλεται μάλλον σε παράγοντες γενετικούς και λιγότερο στην παχυσαρκία, δεδομένου ότι είναι γνωστό πως υπάρχουν παχιές γυναίκες με σχετικά μικρό στήθος και αδύνατες γυναίκες με μεγάλο. Η ποσότητα του γάλακτος που παράγει λοιπόν μία γυναίκα δεν εξαρτάται από το μέγεθός των μαστών της και έτσι μία γυναίκα με μικρό στήθος μπορεί να είναι ήσυχη ότι, δεν θα έχει πρόβλημα γαλουχίας, όταν με το καλό φθάσει εκείνη η ώρα.

8. Τι είναι το πύαρ ή πρόγαλα;

Οι μαστοί δεν παράγουν εξ αρχής έτοιμο γάλα. Αρχικά παράγουν ένα αραιό, κιτρινωπό υγρό που λέγεται πύαρ ή πρόγαλα και που προοδευτικά μετά από 2-5 μέρες μετατρέπεται σε γάλα. Το πύαρ παράγεται στο 1/100 της ποσότητας του γάλακτος (λίγες σταγόνες δηλαδή) και έχει τις ίδιες πρωτεΐνες και σάκχαρα με το γάλα αλλά σχεδόν καθόλου λίπος. Γλυκαίνει το μωρό και δεν το απογοητεύει για τις προσπάθειες που καταβάλλει θηλάζοντας, ώσπου να “κατέβει” το ώριμο γάλα.

9. Τι περιέχει το γάλα και σε τι ποσότητα παράγεται;

Το γάλα περιέχει 88% νερό, 7% το σάκχαρο λακτόζη, 3,5% λίπος, 1,3% πρωτεΐνες  (κυρίως καζεΐνη) και 0,2% διάφορα συστατικά (άλατα, βιταμίνες και μεταλλικά στοιχεία). Το μωρό θα πάρει από το γάλα τις θρεπτικές ουσίες που χρειάζεται και αυτό σημαίνει ότι η μητέρα που θηλάζει πρέπει να παίρνει επίσης ελαφρά αυξημένες ποσότητες πλήρους διατροφής (ασβέστιο, σίδηρο, βιταμίνες κλπ.)

10. Ποια προβλήματα παρουσιάζουν οι μαστοί και οι θηλές στη φάση της γαλουχίας και του θηλασμού;

Λίγες ώρες μετά τον τοκετό το μωρό αρχίζει να θηλάζει αλλά δε βρίσκει ακόμα πλήρες γάλα, μόνο λίγο πρόγαλα. Κάνοντας πιο έντονη προσπάθεια, γιατί πεινάει, ερεθίζει τις θηλές που ακόμα είναι αμάθητες στο θηλασμό. Έτσι προκαλείται ένας γλυκός πόνος που σε μερικές περιπτώσεις είναι πιο ενοχλητικός καθώς επίσης και μια ήπια δερματίτιδα (ερεθισμός) των θηλών. Μόλις οι θηλές σκληρύνουν, σε λίγες μέρες δηλαδή, παύει να υπάρχει πρόβλημα. Συχνό λάθος που γίνεται από τις νέες μητέρες, είναι ότι χρησιμοποιούν τη θηλή τους ως πιπίλα για να ηρεμεί το μωρό. Καλό είναι το μωρό να θηλάζει από κάθε μαστό όση ώρα χρειάζεται για να χορταίνει. Παράταση του θηλασμού για παιχνίδι, απλώς αυξάνει τη δερματίτιδα και την κακοποίηση των θηλών, καθιστώντας συχνά το θηλασμό μια επώδυνη διαδικασία που τελικά διακόπτεται. Αν οι θηλές σας έχουν πληγωθεί τον πρώτο καιρό του θηλασμού αλλά δεν επιθυμείτε να σταματήσετε, αγοράστε ένα ειδικό θήλαστρο, «αρμέξτε» το γάλα σε τακτικά διαστήματα μέχρι να φτιάξουν οι θηλές και μετά ξαναρχίστε το θηλασμό.

Κάποιες φορές το γάλα μπορεί να «πετρώσει» σε μια περιοχή του μαστού. Αυτό γίνεται ή επειδή ο θηλασμός έχει διακοπεί ενώ το γάλα παράγεται ακόμη  ή επειδή δεν είναι τακτικός ή επειδή μπορεί να υπάρχει στένωση σε κάποιο γαλακτοφόρο πόρο και το γάλα να μην προωθείται άνετα ή για άλλους απροσδιόριστους λόγους. Σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις από το λιμνάζον πετρωμένο γάλα θα προκληθεί απόστημα που ενδέχεται να χρειαστεί χειρουργική διάνοιξη.

Ο θηλασμός στη χώρα μας υπολείπεται σε σχέση με την Ευρώπη κι αυτό οφείλεται κυρίως στην εντατικοποίηση της εργασίας και τις οικονομικές ανάγκες των νοικοκυριών.

Μέρος από το βιβλίο του Δρ. Γιάννη Π. Φύσσα  “Ο μαστός και οι παθήσεις του. Ένας οδηγός για κάθε γυναίκα, με ερωτἠσεις και απαντήσεις”.  Εκδόσεις Λιβάνη 2006.

Πηγή